Berikutadalah pembagian terhadap tingkatan-tingkatan bahasa bali menurut Sor-Singgihnya yang terdiri dari : 1. Basa Kasar ,Kasar Pisan/ Kasar Jabag 2. Basa Andap 3. Basa Madia 4. Basa Alus, Alus Sor, Alus Mider, dan Alus Singgih 5. Basa Mider Pembahasan Basa Kasar Basa kasar adalah tingkatan bahasa bali yang memiliki rasa bahasa paling bawah. SorSinggih Basa Bali Istilah Indonesia - Bali di Tokopedia ∙ Promo Pengguna Baru ∙ Cicilan 0% ∙ Kurir Instan. dimanauntuk penyebutan tempat tinggalnya disebut dengan " jero "; (3) kasta sudra ( jaba ) merupakan kasta yang mayoritas di bali, namun memiliki kedudukan sosial yang paling rendah, dimana masyarakat yang berasal dari kasta ini harus berbicara dengan sor singgih basa dengan orang yang berasal dari kasta yang lebih tinggi atau yang disebut Vay Tiền Nhanh. Mohon support WEB Sastra Bali dengan mensubscribe channel youtube ORGANIC MINDAnggah-ungguhing basa Bali adalah istilah untuk tingkatan-tingkatan bahasa dalam bahasa Bali, yang pemakaiannya telah diresmikan dalam Pesamuhan Agung Loka Karya Bahasa Bali III tahun 1974 di Singaraja. Sebelumnya ada beberapa istilah untuk menyebutkan tingkatan-tingkatan bahasa dalam bahasa Bali, antara lain Masor Singgih atau Sor Singgih Basa, Kasar-Alus, Undag-undagan Basa, dan Warna-warna Bahasa Suasta 14. Dari beberapa istilah trsebut, yang paling sering kita dengarkan dan sering diucapkan masyarakat suku Bali sampai sekarang adalah Sor Singgih Basa. Berdasarkan tatacara pembentukan anggah-ungguhing basa Bali, maka yang paling mendasar untuk dipahami dalam ussaha meningkatkan kemampuan berbicara dengan bahasa Bali adalah perbedaan rasa bahasa kata-kata bahasa Bali. Berdasarkan rasa bahasanya kata-kata bahasa Bali dapat dibedakan menjadi empat, yaitu 1 kata alus; 2 kata mider; 3 kata andap; dan 4 kata kasar. A. KATA ALUS Kruna Alus Kata alus Kruna alus berdasarkan rasa bahasanya dapat dibedakan juga menjadi empat, yaitu a kata alus singgih; b kata alus madia; c kata alus mider; dan d kata alus sor. a Kata Alus Singgih Kata Alus Singgih adalah kata alus yang pada umumnya digunakan untuk menghormati seseorang yang patut dihormati. Contohnya 1. sĂ©da, lebar, lina meninggal’ Ida Peranda sampun sĂ©da/lebar/lina. 2. ngandika berbicara’ Titiang nunas mangda i ratu dumunan ngandika. 3. mobot hamil’ Rabinida mangkiin sampun mobot 4. ngaksi, nyuryanin melihat’ Ida sanĂ© polih ngaksi paksi ring taman. 5. makolem tidur’ Ajinida kantun makolem ring gedong. 6. ica tertawa’ Ida makasami ica mirengang aturipun. 7. sungkan sakit’ Ida kantun sungkan. 8. maputra punya anak’ Arinida ring Jawi mangkin sampun maputra. 9. marayunan makan’ Ida kantun marrayunan ring perantenan. 10. mabaos berbicara’ Ida mangda polih mabaos dumun, wawu budal, dst. b Kata Alus Madia Kata Alus Madia adalah kata alus yang rasa bahasanya madia menengah, yang pada umumnya digunakan dalam berbicara pada seseorang yang belum dikenal, pada seseorang yang hubungan keakrabannya belum begitu akrab. Kata alus madia berdasarkan bentuk dan rasa bahasanya dapat dibedakan menjadi dua, yaitu 1 Kata alus madia yang memang rasa bahasanya alus madia. Contohnya kepala’ Sirah tiangĂ© sakit ibi sanja. tidur’ I MĂ©mĂ© kari sirep di balĂ©nĂ©. makan’ I Bapa ngajeng biu malablab, dst. 2 Kata alus madia yang berasal dari kependekan bentuk alus yang lainnya. Contohnya 1. ten tidak’ -> kependekan dari kata nĂ©nten Tiang ten maan kema. 2. tiang saya’ -> kependekan dari kata titiang Tiang ten polih merika. 3. ampun sudah’ -> kependekan dari kata sampun Tiang ampun polih jinah. 4. nika itu’ -> kependekan dari kata punika Tiang nika sanĂ© ngambil. 5. niki ini’ -> kependekan dari kata puniki Baju niki anĂ© anggona. 6. sira siapa’ -> kependekan dari kata sapasira Sira sanĂ© ngambil ayamĂ©?. 7. napi apa’ -> kependekan dari kata sapunapi Napi sanĂ© ngutgut jajanĂ©?, dst. c Kata Alus Mider Adalah kata alus yang dapat digunakan untuk menghormati seseorang yang patut dihormati, dan dapat pula digunakan untuk merendahkan orang yang patut direndahkan. Berdasarkan hal ini, maka kata alus mider memiliki tiga ciri, yaitu dapat digunakan untuk menghormati, dapat digunakan untuk merendahkan diri, dan memiliki rasa bahasa andap dalam bentuk kata lainnya Suasta26. Perlu diperhatikan bahwa, stiap kata kruna dalam bahasa Bali ada yang memiliki bahasa alus padanan kata lebih dari satu dan ada juga yang tidak memiliki bahasa alus padanan. Kata dalam bahasa Bali yang hanya memiliki satu padanan kata alus, maka kata alus tersebut disebut kata alus mider, sedangkan kata yang netral atau tidak memiliki bahasa alus maupun kasar disebut kata mider kruna mider. Contohnya 1. Ă©ling ingat’ Ida kantun Ă©ling ring titiang, ipun naler Ă©ling. 2. sareng turut’ Ida sareng maboros, ipun taler sareng. 3. rauh datang’ Ratu rauh meriki jagi tangkil, titiang rauh meriki naler jagi tangkil. 4. malih lagi’ BĂ©njang ipun jagi nunas malih, i ratu pacang mapaica malih?. 5. polih dapat’ Titiang polih nyingakin paksinĂ© ring taman, i ratu polih ngaksinin?. 6. pacang akan’ Biang i ratu pacang lunga ka pasar, pacang kairing antuk ipun. 7. lali lupa’ Ipun sampun lali, i ratu sampunang lali. 8. sampun sudah’ Titiang sampun uning, Ida Gusti Patih taler sampun uning. 9. durung belum’ Rakan i ratu durung rauh, naler ipun parekanĂ© durung. 10. gelis cepat’ Ida mamargi gelis ka purian, titiang gelis ngambilang wastranidanĂ©. d Kata Alus Sor Adalah kata alus yang dapat digunakan untuk merendahkan diri dan merendahkan seseorang yang patut direndahkan keandapang. Contohnya 1. mawasta bernama’ Titiang mawasta I Bodo. 2. maurip hidup’ Amonto sakit ipun, rauh mangkin I Nengah kantun maurip. 3. miragi mendengar’ Titiang sampun miragi ortinĂ© punika. 4. neda makan’ AsunidanĂ© sampun neda sanganan. 5. nĂ©wĂ©k sendiri’ Titiang rauh meriki nĂ©wĂ©k. 6. nunas minta’ Ipun rahina bĂ©njang pacang nunas ka puri. 7. mapajar berkata’ Bapan titiang mapajar asapunika. 8. buntut kaki’ Buntut titiangĂ© semutan kantos ngejer. 9. padem meninggal’ MĂ©mĂ©n ipun sampun padem. 10. ngwehin memberi’ Dadong titiangĂ© ngewehin jinah iwawu. 11. titiang saya’ titiang matur sisip ratu. B. KATA MIDER Kruna Mider Kata mider adalah kata yang rasa bahasanya netral. Maksudnya kata-kata mider tidak memiliki rasa bahasa yang berbeda, sehingga dalam pemakaiannya tidak memiliki bentuk yang lain Suasta 31. Kata mider dalam pemakaiannya bisa digunakan untuk berbicara dengan orang yang memang patut dihormati, orang yang lebih tua, orang yang tak dikenal, maupun pada orang yang lebih rendah jaba/kawula. Kata mider ini hanya memiliki satu bentuk saja, tanpa memiliki padanan alus maupun kasar, sehingga penggunaannya bisa saya katakan manasuka pada siapa pun bisa diucapkan. Contohnya 1. gulem mendung’ GulemĂ© nyansan tebel ring langitĂ© tegeh. 2. kaang karang’ Ring segara makĂ©h wĂ©nten kaang, tongos mengkeb bĂ©nĂ© anĂ© cenik-cenik. 3. kambing kambing’ Reraman titiangĂ© sanĂ© miara kambingĂ©. 4. ngejer gemetar’ PreraganidanĂ© kantos ngejer dukĂ© sabehan ring margi. 5. kija kemana’ I Ratu mangkin jagi lunga kija?. 6. dija dimana’ Dija wĂ©nten balih-balihan dibi sandĂ©?. 7. bunter bulat’ Pulung-pulung punika kirangan bunter. 8. gilik bulat panjang’ Kantos gilik katik jatahĂ© antuk ida ngerotin. 9. nyongkok jongkok’ Ida Peranda nyongkok ring bataran gedongĂ©. 10. ngepung mengejar’ Ida kantun ngepung ayam. 11. tembok tembok’ Tembok gedong idanĂ© kantun macĂ©t. 12. payuk periuk’ Sira ngambil payukĂ© ring pwaregan?. 13. bulu bulu’ Duagung Gde ngarsayang bulun ayam. 14. manas nanas’, kangkung, bluluk kolang-kaling’ Ida Duagung Biang ka pasar numbas manas, kangkung, lan bluluk. 15. ender kejar’, katanjung tersandung’ Gung Alit cokornyanĂ© katanjung daweg ngender layangan ring alun-alun dst. C. KATA ANDAP Kruna Andap Kata andap adalah yang memiliki nilai rasa bahasa biasa, tidak kasar, dan juga tidak halus. Apabila rasa bahasa kata andap dipertentangkan dengan rasa bahasa kata alus, maka rasa bahasa kata andap adalah dalam tinggkatan rasa bahasa rendah. Kata andap digunakan dalam berbicara antar seseorang yang telah akrab, yang bersifat kekeluargaan antara sesama wangsa, dan juga apabila golongan atas berbicara dengan golongan bawah. Kata andap juga disebut dengan istilah kata kasar sopan atau kata lepas hormat Suasta 34. Contohnya 1. apa Apa aliha I Nyoman mameteng di teba? 2. suba sudah’ Bapa jani suba maan meli uyah. 3. pipis uang’ Meme ngelah pipis duang tali rupiah. 4. baas beras’ Ene baas ane adepa di warung. 5. tonden belum’ Dugas dibi tiang tonden maan singgah ka Denpasar. 6. kedis burung’ Kedis ane di gedonge belina di peken Satria kin I Bapa. 7. batis kaki’ Batis I Kadeke katanjung di puan di kayehan. 8. bok rambut’ Gung Joni mabok gempel. 9. bedak haus’ Bibihe bedak sajan uli tuni. 10. lima tangan’ Limane matatu dugase ngarit dibi. 11. panak anak’ Men Dana ngelah panak dadua. 12. nasi Dija I Made meli nasi? 13. pula tanam’ Bunga sandate kisidang pula di sanggah. 14. gedeg marah’ Bli Kadek sebengne angus, mirib ulian gedeg basangne. 15. tendas kepala’ I Ketut tunian nimpug tendas cicinge baan batu. 16. nyuh kelapa’ Di tegale liu ada nyuh suba wayah. 17. ene ini’ Ene mula pragina ane paling bauda. 18. ento itu’ Ane ngajahin di sekolah, ento madan guru. 19. aba bawa’ Yen cai lakar mulih, ingetang aba laware. 20. idih minta’ Wayan ngelah uyah? Idih abedik lakar anggon nyangin jukut. D. KATA KASAR Kruna Kasar Kata kasar adalah kata yang rasa bahasanya kasar. Kata-kata kasar digunakan terutama dalam keadaan atau kondisi marah atau jengkel, sehingga sering digunakan dalam bertengkar, dalam bercacimaki Suasta 36. Namun belakangan ini kata-kata kasar juga sering digunakan diluar konteks bertengkar, seperti saat bercanda dan terkejut. Saat bercanda, penutur akan melihat lawan bicaranya sebelum bercanda menggunakan bahasa kasar, biasanya penutur telah memiliki hubungan yang dekat/akrab. Contohnya 1. pantet makan’ Mantet dogenan gaen ibane, sing ja seleg magae. 2. tidik makan’ Apa kar tidik nyai kemu? nganten ka umah jelema lacur. 3. segseg makan’ To suba segseg telahang, pang kanti puntedan batukayane. 4. bangka mati’ Bangka iba jani, wake sing peduli teken cai. 5. cai/ci kamu’ Cai jelema jele goba jele hati. 6. Cang saya’ Cang orahang ci jejeh? da mangid bungute mapeta nah. 7. mamelud tidur’ Bangunang iban caine, pragat mamelud dogen. 8. Iba kamu’ Leak iba, dadi wake dengenga? 9. nani kamu’ Nyebak bungut nanine dini, magedi nani ling jumah kolone. 10. sin keleng umpatan tabu, dll. Contoh di atas saya sajikan sedemikian rupa, bukan berarti saya mengajak pembaca semua untuk berkata-kata kasar. Marilah mencermani kasanah bahasa Bali dengan bijak, karena ini merupakan salah satu kekayaan budaya Bali. Walaupun ada pembagian kata-kata bahasa Bali berdasarkan rasa bahasanya, tidaklah berarti semua kata-kata dalam bahasa Bali memiliki rasa bahasa yang lengkap. Contohnya kata cunguh hidung’ memiliki alus singgih ungasan dan irung, namun tidak memiliki rasa bahasa alus sor, alus madia, maupun alus mider. Kata newek sendiri’ tidak memiliki rasa bahasa alus singgih, alus madia, maupun alus mider. Ia hanya memiliki rasa bahasa andap yaitu padidi. Hal inilah yang menyebabkan komunikasi dengan bahasa Bali sepertinya terganggu. Namun apabila telah memahami betul rasa bahasa Bali, maka gangguan yang dirasakan akan dapat dihilangkan, sebagaimana contoh-contoh pemakaian masing-masing yang disajikan di depan. Tampak benar pleksibelitas pemakaian kata-katanya sesuai dengan keadaan rasa bahasa yang dimiliki. Untuk merasakan rasa bahasa yang baik dan benar dalam suatu komunikasi, memang memerlukan latihan-latihan yang lebih sering. Dengan seringnya latihan maupun mendengar, maka rasa bahasa yang semula belum dirasakan perbedaan rasa bahasanya, secara berangsur-angsur akan dapat dirasakan. ~ Article view [23851] Ring Majalah Widya Pustaka sane kamedalang olih Falkutas Sastra Universitas Udayana Denpasar bulan mei 1984 ngunggahang mawarna – warni perangan sor singgih basa, sakadi ring sor puniki 1. Kalih soroh a Basa kasar b Basa alus 2. Tigang soroh a Basa kasar b Basa madia c Basa alus Sane lianan wenten 1. Tigang soroh a Basa kasar b Basa kapara/ ketah, lumbrah c Basa alus 2. Tigang Soroh a Basa sor b Basa madia c Basa singgih 3. Petang Soroh a Basa kasar b Basa andap c Basa madia d Basa alus 4. Limang soroh a Basa kasar b Basa alus c Basa singgih d Basa ipun e Basa madia Yening selehin perangan undag – undagan sor singgih basa inucap ring ajeng pakantenannya mabina – binayan, sakewanten penerapanipun yening sampun mabebaosan pateh kemaon. Ring sajeroning Majalah Widya Pustaka kaca 19 – 26 taun 1984 kabaosang istilah kapara punika tan anut, santukan kapara madue arti lumbrah utawi ketah. Basa sane mangge mangkin taler kabaosang ngarangkus rauhing basa alus. Sapunika taler ring buleleng lumbrah maosang basa sane mangge mabebaosan ring pagubungan utawi kulawarga jaba saraina – raina boya ja kabaosang basa kasar. Punika wantah marupa basa kasamen utawi basa kapara, sane wirasanipun boya ja alus taler boya ja kasar. Saantukan asapunika kaananipun, pangaptin titiang mangda sami – sami ngenen, istilah perangan basa punika kawaliang sakadiwedipun, inggih punika Basa sor rauhing Basa singgih BASA SINGGIH Basa singgih inggih punika basa sane kanggen nyungjungang ri kala matur – matur majeng ring 1 I Triwangsa 2 Sang ngamong jagat/ mapangkat 3 Atiti sane sane durung wauh BASA SOR Basa sor, inggih punika basa mangge mabebaosan marep ring 1 Wangsa andapan 2 Sesamen wangsa jaba 3 Pasawitran sane luket utawi ri kala maiyegan Perangaipun sane tegep sakadi ring sor puniki  Basa singgih 1. Basa alus singgih a. si 2. Basa alus sor a. so 3. Basa alus madia a. ma 4. Basa alus mider a. mi  Basa sor 1. Basa kasamen b. s 2. Basa kasar b. k Basa singgih  Basa alus singgih Basa alus singgih mangge ritatkala matur – atur majeng ring wangsa sane tegehan utawi ring janma sane patut jungjungang/ singgihang. Lengkara – lengkara sane kanggen mabebaosang punika marupa kruna – kruna sane sampun kaanutang, upami seda = mati, wafat mantuk = mulih, pulang ngandika = ngomong, bersabda ngaksi = ningalin, melihat mireng = madingehang, mendengar ida = ia, beliau wikan = dueg, pandai parab = adan, nama gria = umah, istana ngrayunang = madaar, santap  Basa alus sor Basa alus sor mangge ngandapang raga ri kala matur – atur ring wangsa sane tegehan utawi sane patut singgihang. Kruna – kruna sane mangge matur – matur marupa kruna – kruna sane alus sor, upami padem = mati, meninggal budal = mulih, pulang matur = ngomong, berkata ngatonang = ningalin, melihat miragi = ningeh, mendengar ipun = ia, dia tambet = belog, bodoh wasta = adan, nama pacanggahan = umah, rumah nglungsur = madaar, makan  Basa alus madia Basa alus madia, marupa basa bali alus sane wirasanipun tengah – tengah, dados mangge marep ring wangsa tegehan, sesamen triwangsa miwah wangsa andapan sane patut jungjungang, upami tiang, wit saking titiang = icang, saya niki, wit saking puniki = ene, ini nika, nit saking punika = ento, itu ten, wit saking nenten = tusing, tidak napi, wit saking punapi = apa, apa ampun, wit saking sampun = suba, sudah sira, wit saking sapasira = nyen, siapa sirep = pules, tidur margi jalan, mari mriki mai, kemari ajeng daar, makan  Basa alus mider Basa malus mider marupa basa alus sane ngrias kagunanipun ri kala mabebaosan marep ring wangsa sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut jungjungang, upami rauh = teka, datang kanin = matatu, luka mamargi = majalan, berjalan lali = engsap, lupa jinah = pipis uang gelis = enggal, cepat raris = lantas, lalu ayam = siap, ayam puput = pragat, selesai alit = cerik,kecil  Basa sor a. Basa kasamen/ kapara. Kasamen, kruna lingganipun saking sami, polih panganter ka rauhin pangiring an dados kasamian, kasandiang dados kasamen. Dados basa kasamen artinipun basa sor sane dados anggen sareng sami saha wirasanipun tan ja nyinggihang maliha tan ja ngandapang, upami cening mara teka ? Lengkara puniki sami – sami dados nganggen sajeroning mabebaosan. I Triwangsa nganggen asapunika taler I Jaba dados nganggen. upami 1.Sasamen jaba Rikala mabebaosan marep ring paturu jaba sajeroning pagubungan. I Bapa ngomong," Cening mara teka ?" I Cening masaut," Icang mara teka Bapa". 2.I Triwangsa Ri kala mabebaosan marep ring Jaba. Ida Pranda ngadika," Cening mara teka ?" I Cening matur," Titiang wau Ratu Pranda". Lengkara "Cening mara teka" ring buleleng lumbrah kawastanin basa kapara, sane wirasanipun krasayang tan ja alus maliha tan ja kasar. Saantukan wenten sane tan cupu ? ring istilah kapara, punika awinan gentosin titiang antuk istilah kasamen. Conto – conto Kruna kasamen gedeg marah icang saya nasi nasi kema ke sana mai mari madaar makan pules tidur singgah mampir b. Basa kasar Basa kasar puniki taler marupa basa sor, sane katibakang marep ring pasawitran sane luket utawi ri kala maiyegan. Kruna _ kruna sane mange, upami leklek daar, makan cicing cicing, anjing nani cai, kamu lelaki tidik daar, makan bangka mati beler kual, kurang ajar ibe cai, kue, kamu siga nyai, kamu wanita medem pules, tidur Sumber Buku Sor Singgih Basa Bali

sor singgih basa bali dan contohnya